SEL NEDİR?

 

          

Sel ister büyük nehirlerin kıyısına yerleşmiş, ister dağ yamaçlarında yaşıyor olsun, isterse çöllerde bulunsun her yerdeki insanların rastlayabileceği türde bir doğa olayıdır. Yerleşilen yerlerdeki çeşitlilik görülme sıklığını değiştirmesine rağmen özellikle sel olayını dikkate almadan kurulan altyapılar bu doğa olayının bir faciaya dönüşmesine neden olabilmektedir. Ülkemizde sadece 1995 yılında üç bölgede  görülen sel olayı 160 kişinin ölümüne neden olurken her yıl can kaybına neden olmayan seller sonucu milyarlarca liralık ekonomik kayıplar yaşanmaktadır. Bu amaçla gelişmiş ülkeler sel riskini en aza indirmek için erken uyarı sistemleri geliştirerek özellikle can kaybını en aza indirmeyi başarmışlardır. 

Selin en sık rastlanan sebebi kuvvetli ve uzun süreli yağıştır. Seller kar erimesi sonucu oluşan kuvvetli akışlar veya drenaj kanallarının tıkanması sonucunda da meydana gelebilir. Günümüzde rastlanılan en yaygın sebep ise; kuvvetli yağmur fırtınalarında drenaj sistemlerindeki yetersizlik sonucu ana nehir kanallarının tamamen dolu olması ile meydana gelen taşmalar sonucu oluşan sellerdir. Dağlık bölgelerde ise seller kar erimesi veya yağışla birleşen kar suyundan meydana gelir. Çok nadir olarak da barajların çökmesi ve taşmasından kaynaklanan sellere rastlanılmaktadır.

Akarsuların su taşıma miktarı değişkenlik gösterir. Bazen uzun süre yağış olmayan veya az yağış alan bir alanda akışlar yavaşlar bazen de aynı alanda yağışlı bir periyotta güçlü akışlar olabilir. Sellerin miktarındaki değişkenlik yağışın yoğunluğuna, yağış miktarına, kar erime oranına ve/veya diğer faktörlere bağlıdır.

İki akarsu havzası arasındaki yağış toplamı veya toplama alanındaki depolama miktarı sel potansiyelinde önemli rol oynar.

 

ÇEŞİTLERİ

Seller oluş hızlarına göre sınıflandırılır;

Kuvvetli yağışlardan sonraki birkaç saat içinde veya bir yerdeki suyun aniden serbest kalması ile oluşan seller ani seller olarak isimlendirilir. Bu tip seller örneğin dağlık bölgelerdeki küçük nehirlerin ani ve kuvvetli bir yağışa maruz kalmalarıyla oluşur ve çok hızlı bir şekilde en üst değerine ulaşır. Sel ise genellikle daha yavaş gelişir ve haftalar boyu etkili olur. Örneğin büyük nehirler boyunca görülen seller bu tip sellerdir.

NEDENLERİ

Sele en çok nehir yataklarından taşmalar sonucu rastlanır. Ani ve kuvvetli yağışlar ve kar erimesi sonucu  taşmalar oluşmaktadır. Nehir yataklarına gelen suyun sele dönüşmesine yatakların amacı dışında kullanılması da çok etkili olmaktadır. Günümüzde çarpık kentleşme sonucu dere yataklarının gecekondulaşma bölgesi haline gelmesi, ağaçlandırılması, doldurulması veya nehir yataklarının değiştirilmesi sonucu her yıl ülkemizde büyük mal ve hatta can kayıplarına rastlanmaktadır.

Dağlık alanlarda yağış ve tepelerdeki karın erimesi sonucu dere yatakları  taşıyamayacağı miktarda su ile dolar ve ani seller oluşur. Özellikle dağ eteklerindeki yerleşim yerleri için heyelan tehlikesi de yaratan bu seller oldukça tehlikeli olmaktadır.

Şiddetli rüzgarla birlikte tropikal fırtınalar ve harikeynler (hurrican) özellikle Atlantik okyanusu kıyılarında kuvvetli kıyı selleri oluşturur. Sürekli ve şiddetli rüzgar büyük bir dalgaya sebep olarak suyu karanın içlerine kadar sürükler. Göl bölgelerinde de benzer atmosferik şartlar veya depremler göl seviyesinde değişimlere ve sellere sebep olur. Diğer yandan okyanustaki depremler ve volkanik patlamalar sonucu oluşan tsunami adı verilen dev okyanus dalgaları karaların iç kesimlerine kadar girerek etkili olur.

GENEL ÖNLEMLER

1.   DMİ tarafından her tip meteorolojik afet için bir erken uyarı birimi ivedilikle oluşturulmalıdır.

2.   Günümüzde yağış alanları ve yağış yoğunluklarının belirlenmesinde oldukça etkili bir biçimde kullanılan Doppler Radar sistemleri ve uydu dataları  ile çalışan erken uyarı birimleri teşkil edilmelidir.

3.   Bu uyarı birimi ile koordineli olarak çalışacak il ve ilçelerde kurtarma birimleri oluşturulmalıdır.

4.   Bölgesel radyolar herhangi bir tehlike anında halkı bilgilendirerek uygulayacakları yöntemler konusunda uyarıda bulunmalıdırlar.

5.   Sel öngörüsü için özenli istatistik çalışmalar yapılmalıdır.

6.   Yerel belediyelerce dere ve nehir yataklarına yerleşim konusunda titizlik gösterilmeli buralarda yerleşimin önlenmesinin yanı sıra oluşacak engeller düzenli olarak temizlenmelidir.

7.   Dere ve nehirlerin denizle birleştiği kanallar düzenli olarak temizlenerek açık olmaları sağlanmalıdır.

PRATİK ÖNLEMLER

     Ani bir sel sırasında;

1.   Evin dışında bulunuyorsanız, hemen yüksek bir yere çıkmalısınız.

2.   Su yatağı veya çukur bölgeleri hemen terk etmelisiniz.

3.   Sel bölgesini hemen terk etmelisiniz fakat asla suda karşıdan karşıya geçmeye çalışmamalısınız.

4.   Sel sırasında arabanızdaysanız asla su ile kaplı yoldan gitmeye çalışmamalısınız. (Ani sellerin meydana getirdiği ölümlerin yarısı araba ile ilişkili olduğundan asla sel sularının bulunduğu bölgelerde araba kullanılmamalıdır.)

5.   Arabanızda herhangi bir arıza oluştuysa hemen terk ederek yüksek bir yere çıkmalısınız. ( Yollar akan sular tarafından doldurulacağı için eğer arabanız 60 cm yükseklikteki hareket eden suda kalmışsa su onu kaldırıp sürükleyebilecektir.)

6.   Özellikle geceleri, selin tehlikelerini görmek   güçleşeceğinden daha dikkatli olmalısınız.

 

SEL VE SU BASKININDA ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER

 

Selden Baskınından Önce Yapılması Gerekenler

 

Acil Durum İletişim Planı

 

Sel sırasında birbirinden ayrılan aile fertleri için tekrar bir araya nasıl geleceği konusunda plan yapın

• Sel felaketinin gerçekleşmesi anında aile üyelerinin birbirlerine kolayca ulaşabilmeleri için , bu felaketten etkilenmeyecek bir tanıdığınızı belirleyin Bu kişi ailenin diğer fertlerine sizin nerede olduğunuzu bildirebilir.
• Ailenin diğer üyelerinin bu kişinin ismini , telefonunu ve adresini bildiğinden emin olun .
• Bütün aile üyelerinin sel ve ya su baskınından sonra ne yapacaklarını bildiklerinden emin olun .
• Aile üyelerine elektriği ,suyu , doğalgazı nasıl ve ne zaman kapatacaklarını öğretin. Çocuklarınızın bu görevi üstlenebilecek olgunluğa sahip olmaları gerekir.Bunu unutmayın.
• Çocuklarınıza ve ailenin diğer üyelerine itfaiye,polis ve acil durumlarda aranabilecek diğer yerleri nasıl ve ne zaman aramaları gerektiğini öğretin.

 

Sel Felaketinde İhtiyaç Duyulabilecek Malzemeler

• El feneri ve ekstra piller
• Taşınabilir ve pille çalışan radyo ve ekstra piller
• İlk yardım malzemeleri ve kullanım kılavuzu
• Acil durumlar için yiyecek ve içecekler
• Elektrikle çalışmayan konserve açacağı
• Gerekli ilaçlar
• Nakit para ve kredi kartı
• Sağlam su geçirmez ayakkabılar

 

Sel Sırasında

• Pille çalışan radyonuzdan sel baskını hakkında en son bilgileri dinleyin.
• Evinizdeki küvet ,lavabo ve bidonları şebeke suyunun kirlenme ihtimaline karşı temiz su ile doldurunuz.
• Evinizin dışındaki eşyaları evin içine alın.Sel anında çevreye zarar verebilirler.
• Evinizdeki değerli eşyaları vaktiniz varsa evinizin üst katlarına veya selden etkilenmeyecek bölümlere taşıyın.
• Yetkili organlar tarafından bildirildiğinde gaz ve elektriği ana valflerden kapatın.

 

Evde iseniz

• Televizyonu ve ya pille çalışan radyonuzu açarak en son durum hakkında bilgi alınız.
• Acil durum materyallerini yanınıza alınız.
• Evlerin terk edilmesi haberi verildiğinde , daha önceden yapmış olduğunuz kaçış planını uygulayınız.

 

Dışarıda iseniz

• Su seviyesinden yüksek bir yere çıkıp yardım gelene kadar bekleyiniz.
• Sel suları içinde yürümekten kaçınınız.Hızlı hareket ettiği zaman derin olmayan sel suları bile tehlikeli olabilmektedir.

 

Arabada iseniz

 

• Sel basmış bir alana geldiğinizde başka bir rotadan yolunuza devam edin.

• Eğer araba stop ederse hemen arabayı terk edin ve yüksek bir zemine çıkın. Bir çok ölüm stop eden arabayı hareket ettirmeye çalışırken gerçekleşmiştir.

 

 

Kaçış Sırasında

• Pille çalışan radyonuzun kaçışla ilgili bilgilerini dinleyiniz.
• Tavsiye edilen kaçış rotalarını takip edin kestirme yollar tamamen kapanmış olabilir.
• Yollar kapanmadan olabildiğince erken tehlike altında ki yerlerden kaçınmalı.Unutmamalıdır ki erkenden tehlikesiz bölgelerden kaçmak , vasıtalarla zarar gören yerlerden kaçmaktan daha kolaydır.
• Evinizden ayrılmadan önce yakın illerdeki tanıdıklarınızı arayarak durumdan haberdar edin ve gittiğiniz yeri kendilerine bildirin
• Vaktiniz olursa değerli eşyalarınızı evinizin zarar görmeyecek yerlerine -çatı katı ve üst katlar olabilir- taşıyın.

 

Sel Sonrasında

• Sel felaketi suların geri çekilmesi ile sona ermeyebilir.Dolayısı ile otoritelerin geri dönün uyarısını almadan kesinlikle evlerinize dönmeyin.
• Özel ilgiye ihtiyacı olan komşularınıza-yaşlılar ,bebekler ve özürlüler- yardımcı olmayı unutmayın.
• Binalarınızın herhangi bir hasarı olup olmadığını kontrol edin.
• Binalarınızı kontrol ederken su geçirmez ayakkabı ve pille çalışan el fenerleri kullanın.
• Eğer sel suları evinizin etrafında hala mevcut ise eve girmeyin.
• Duvarların ,katlardaki zeminlerin ve pencerelerin herhangi bir zararının olmadığını kontrol edin.
• Evinize sel sırasında yılan ve benzeri zararlı hayvanlar girebilir.Bu konuda da inceleme yapmak faydalı olabilir.
• Tavanı sıva ve benzeri şeylerin dökülmesi riskine karşı kontrol edin.
• Sigorta işlemleri için zarar gören yerlerin resmini çekin.
• Sel felaketinin nedeni ile yangın çıkabilir.Bu nedenle evinizde gaz sızıntısı
• suyun altında kalmış elektrik aksamı ,fırın ,ocak ve elektrikle çalışan eşyaların olmadığına emin olun.
• Sel sırasında evinizde kalmış yiyecekler varsa bunları kesinlikle kullanmayın. (Konservelerde dahil)
• Evinizdeki suları binanın daha fazla zarar görmemesi için yavaş, yavaş boşaltın. -her gün suyun üçte birlik kısmı gibi-
• Lağım çukuru ve çukurlar , mikroplu tanklar ve atık su sistemlerinin sel sonrası insan sağlığına zarar vermemeleri için mutlaka yetkililere kontrol ettirin.

 

Seller toplum sağlığını nasıl etkiler?

 

Öncelikle ilk günlerde boğulma, trafik kazası dahil çeşitli travmalar ve elektrik çarpmalarına bağlı ölüm ve hastalıklara yol açar.

 

 

Selin ardından etkilenen insanların toplu olarak yer değiştirmesi, yeni sorunlar için de bir zemin oluşturur. Bu insanların sağlıklı suya ulaşamaması, en temel problemdir ve suyla-gıdayla bulaşan hastalıklar artar. Ayrıca geçici yerleşim yerlerinde kalabalık ortamlarda, hava yoluyla bulaşan hastalıklar da hızla yayılır. Bu koşullarda yaşayan çocuklarda ise, kızamık ve akut solunum yolu enfeksiyonları beklenir. Hava yolu ile bulaşan hastalıklar, kendi evlerinde yaşayan insanlar için de sorun oluşturur.

 

 

Sel ile bulaşıcı/salgın hastalık ilişkisi, şöyle seyretmektedir;

 

 

İlk üç gün, bulaşıcı/salgın hastalık pek görülmez.

 

 

Dördüncü günden dördüncü haftaya kadar olan bölümde, bulaşıcı hastalıkların görülmesi, sık karşılaşılan bir durumdur. Genellikle sel bölgesinde, selden önce tek, tek bulunan hastalıkların salgın yaptığı görülmektedir.

 

 

Dördüncü haftadan sonra kuluçka süresi uzun olan hastalıklar, bu dönemde görülür.

 

 

 

Hangi hastalıklar görülür?

 

 

Öncelikle su ve besin kaynaklı ishalli hastalıkların ortaya çıkmasını bekleriz. Burada temel etken, elektrik, su, kanalizasyon gibi altyapıların zarar görmesi, özellikle de sağlıklı içme ve kullanma suyu sağlanmasında görülen aksaklıklardır.

 

 

Bir başka temel etmen, vektör üreme alanlarının artmasıdır. Bu durum da, vektörlerle bulaşan hastalıkların artmasına yol açar. Örneğin, sivrisinek üreme alanlarında bir artış olması, sıtma olgularını artırır. Yine, fare gibi kemiriciler sel ortamında artar ve fare idrarının sel sularına karışması da, bütünlüğü bozulmuş ciltlere temas ile “leptospiroz” dediğimiz hastalığa neden olur. Atık sularının içindeki sıvı ve katı atıkların cilde temas etmesi sonucu deri enfeksiyonlarının da artmasını bekleriz.

 

 

Selin ev ve ev eşyalarını etkilemesi, sel geçtikten sonra da etkili olur. Bu etkileme, sağlık sorunlarını uzun döneme yayar. Bu arada, sel sırasında yaşanan sağlık sorunlarının zamanında tedavi edilmemesi, sağlık sorunlarını ağırlaştırır, komplikasyonlara yol açar, tedaviyi zorlaştırır.

 

 

 

Peki, neler yapılabilir?

 

 

Sel riski olan bölgede, hangi sağlık sorunlarının yaşanabileceği önceden değerlendirilmelidir. Düzenli bir bilgi toplama sistemine sahip olmak, kritiktir. Yoksa, oluşturulmalıdır. Bu salt bürokratik bir işlem olarak kabul edilmemelidir; bununla, olası hastalıkların/sağlık sorunlarının erken belirlenmesi ve zamanında müdahalesi mümkün hale gelir.

 

Selden etkilenen evlerde yaşayanlar her gün ziyaret edilerek, sağlık sorunları izlenmelidir.

 

 

En önemli ihtiyaç, sudur. Sel bölgesindekilere, günlük ihtiyacı kadar temiz su sağlanmalıdır. Su dezenfeksiyonu için en kolay ve en hızlı etki gösteren yöntem klor uygulamasıdır. Suların sürekli dezenfeksiyonu sağlanmalı, sağlıklı olmayan sular için, evlere klor tabletleri dağıtılmalıdır.

 

 

Halk, kaynağını bilmediği suları içmeme konusunda uyarılmalıdır. Sel sularının ciltle temasının önlenmesi konusunda eğitim yapılmalı, bu durumla karşılaşmış insanların ciltlerini sabunlu suyla yıkaması önerilmelidir.

 

 

Kısa sürede, vektör kontrol önlemleri alınmalıdır. Sıtma için, bu çok önemlidir. Fare ve benzeri kemiricilerin risk durumu da değerlendirilmelidir.

 

 

Aşılama hizmetleri aksatılmadan sürdürülmelidir. Evlerinde ve geçici yerleşim yerlerinde yaşayan insanların özellikle gebe ve çocukların rutin aşıları aksatılmamalıdır. Sel sırasında toprak, çamur, vb. ile kirlenmiş, derin yarası olanların tetanos bağışıklaması yapılmalıdır.

 

         

 :